Astronomia w Kaliszu – monografia – Fundacja Karola Malaperta

Niniejsza monografia zawiera listę oraz interaktywny komplet odnośników do artykułów dotyczących historii kaliskiej astronomii.

Tablica przy wejściu do kościoła garnizonowego w Kaliszu upamiętniająca Karola Malaperta i jego współpracowników. Tablica jest zwycięskim projektem Budżetu Obywatelskiego z 2020 r. Odsłonięta 10 sierpnia 2021 r.

Dokumenty z lat sześćdziesiątych XX w. to przede wszystkim zebrane informacje o kaliskich obserwacjach Jezuitów w XVI w. i przyrządów jakimi się posługiwali. Mowa jest przede wszystkim o nowatorskim użyciu lunet oraz eksperymentach z montażem ówczesnych teleskopów. Dziś wiemy, że te kaliskie eksperymenty zaowocowały wynalezieniem pierwowzoru montażu paralaktycznego, do dziś znanego w astronomii. Na te elementy zwracają uwagę Tadeusz Przypkowski oraz Aleksander Birkenmajer. Na uwagę zasługują artykuły lokalnego miłośnika i popularyzatora astronomii: Pan Janusz Kaźmierowski – powołując się na wspomnianych wyżej autorów – opisuje założoną przez siebie Dostrzegalnię Astronomiczną przy ulicy Ułańskiej w Kaliszu. Klikając dowolny dokument otwierasz pełną wersję tekstu w formie pdf. Miłej lektury!

Tadeusz Przypkowski, Postępy Astronomii 1959

Artykuły powstałe w latach 1973-2004 to w zasadzie zrewidowane i uaktualnione informacje, które znane są z poprzednich dokumentów. Piotr Petrykowski, na łamach Uranii, opisuje kaliskie początki montażu paralaktycznego, a Janusz Kaźmierowski dzieli się swoimi wrażeniami z okazji 10-lecia Dostrzegalni. Tadeusz Przypkowski – po raz kolejny – prezentuje wkład Jezuitów w rozwój obserwacji astronomicznych, a zaproszony do Kalisza T. Zbigniew Dworak podsumowuje działalność Ptolemeusza, Malaperta i Kaźmierowskiego w jednym krótkim artykule. Na uwagę zasługują artykuły Cecylii Iwaniszewskiej oraz Konrada Rudnickiego, które powstały na przełomie wieków. Są one naukową, chłodną kwintesencją naszego stanu wiedzy o obserwacjach Jezuitów, a więc tego, co można przeczytać w zasadzie we wszystkich poprzednich dokumentach.

Kolejna porcja artykułów to opis kaliskich Jezuitów i wspomnienie Dostrzegalni. Jarosław Włodarczyk jest autorem notki biograficznej Aleksego Sylviusa – bliskiego współpracownika Karola Malaperta. Jacek Kłokocki w 5-częściowym cyklu artykułów pt. „Dzieje kaliskiej astronomii” prezentuje praktycznie całą znaną wiedzę o „Astronomii w Kaliszu”, a Jerzy Aleksander Splitt zręcznie podsumowuje jezuicką naukę na łamach diecezjalnego czasopisma Opiekun.

Działalność Koła Astronomicznego Malapert opisana została w dwóch artykułach, których autorami są Członkowie Zarządu Fundacji Karola Malaperta: Damian Kowalski, Radosław K. Pior oraz Daniel Stasiak. Artykuły zostały opublikowane w ogólnopolskich czasopismach astronomicznych Astronomia oraz Urania – Postępy Astronomii.

Monografię „Astronomii w Kaliszu” zamykają 2 artykuły obcojęzyczne. Wydana w języku francuskim hagiografia Karola Malaperta opisuje życie tego flamandzkiego Jezuity wraz z kaliskim epizodem. Autorem artykułu jest belgijski uczony François De Vriendt. Z lewej strony tekst oryginalny, z prawej polskie tłumaczenie artykułu:

Hiszpański naukowiec ‪Víctor M. Sánchez Carrasco opisuje wraz ze współpracownikami historyczne obserwacje plam słonecznych, na tle których źródła Malaperta, Sylviusa i Peroviusa są bezwzględnie pierwsze w historii. W tekście przywołany jest oryginalny, łaciński tekst, Karola Malaperta, dotyczący plam słonecznych i hipotezy co do tego, że są to obiekty na powierzchni Słońca. Carrasco i współpracownicy udowadniają, że Malapert w swoich dokumentach oznaczał kilka grup plam jako pojedynczą grupę, co – po rewizji badaczy – w zasadniczy sposób – zmienia historyczne wyliczenia pierwotnej liczby Wolfa z drugiej i trzeciej dekady XVII wieku. Artykuł w języku angielskim.

Z okazji odsłonięcia tablicy upamiętniającej Karola Malaperta i jego współpracowników, przy kościele garnizonowym w Kaliszu, Urząd Miasta Kalisza wydał w 2021 roku ulotkę promocyjną podsumowującą podstawowe informacje o kaliskim obserwatorium i astronomach w nim pracujących. Jest to pierwsza publikacja zawierająca życiorysy zarówno Malaperta, jak i Sylviusa oraz Peroviusa.

Monografię Astronomia w Kaliszu zamyka materiał, który jest niewątpliwie pierwotnym źródłem dla wszystkich powyższych. Jest to oryginalne wydanie Austriaca sidera heliocyclia, które wydano w Douai w 1633 roku, a więc 3 lata po śmierci Malaperta. Księga ta zawiera szkice obserwacji słonecznych oraz ulepszane przez Malaperta i współpracowników typy montaży lunet astronomicznych.

Zarząd Fundacji Karola Malaperta dziękuje wszystkim osobom fizycznym i prawnym, które brały udział w kompletowaniu niniejszej monografii. Jeśli znasz jakiekolwiek dodatkowe dokumenty, które opisują szeroko pojętą „Astronomię w Kaliszu” i uważasz, że powinny znaleźć się w monografii, prosimy o kontakt pod adresem fundacja@malapert.pl